10 juli 1584

Precies 430 jaar geleden werd in Delft een moord gepleegd die zijn weerga niet kent. De aanslag op de 51 jarige Prins Willem van Oranje Graaf van Nassau  was de eerste in zijn soort.

Prins Willem I bijgenaamd de Zwijger Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht

 

 

 

 

De vroom Katholieke  Spaanse Koning Philips II had zijn vroegere vazal op 15 maart 1580 vogelvrij verklaard. Op 5 juli 1581 droegen de Staten van Holland en Zeeland de Hoge Overheid opnieuw op aan de prins van Oranje. Op 26 juli 1581 zwoeren de Staten-Generaal Philips II formeel af als koning in de Plakkaat van verlatinghe  

 

Philips II op een gebrandschilderd  raam in Gouda

 

 

 

Dit plakkaat is een van de geboortepapieren van de Nederlandse natie. Daarmee was de jonge republiek geboren .

 

Uit het Plakkaat

Een iegelijk is kennelijk, dat een vorst door God gesteld is tot een hoofd zijner onderzaten, om ze te bewaren en te beschermen, gelijk een herder zijn schapen. En dat de onderzaten van God niet geschapen zijn ten behoeve van de vorst om hem in alles, wat hij beveelt, of het godvruchtig of goddeloos, recht of onrecht is, als slaven te dienen, maar de vorst om de wil der onderdanen, zonder welke hij geen vorst is, om hen met recht en rede te regeren, voor te staan en lief te hebben, als een vader zijn kinderen, en een herder zijn schapen.

Wanneer de vorst zulks niet doet, maar zijn onderzaten, in plaats van hun te beschermen, zoekt te verdrukken; wanneer hij hun oude vrijheden, privilegiën en oude herkomsten benemen wil en hen gebieden en gebruiken als slaven, is hij niet langer voor vorst, maar voor een dwingeland te houden en als zodanig mogen hem de Staten des lands met recht en rede afzetten en een ander in zijn plaats tot beschermer en hoofd kiezen."

De staten van Holland zochten  nu een Soevereine Vorst en hadden plannen om die soevereiniteit aan Prins Willem I aan te bieden als 'Graaf van Holland' . Zijn  vroegtijdige  en gewelddadige dood heeft dat helaas verhinderd . De Graventitel werd later  niet aan zijn nazaten aangeboden. De Monarchie zou zich vast langs andere lijnen hebben ontwikkeld . 

 

 

 

Ruiterstandbeeld van Willem de Eerste voor Paleis Noordeinde door Alfred-Emile O'Hara de Nieuwerkerke

 

 

 

Reeds twee jaar eerder was er een aanslag op het leven van de Prins beraamd door Jean Jaureguy die niet de Prins maar uiteindelijk zijn vrouw Charlotte de Bourbon het leven koste .

Op zondag 18 maart 1582 trok Jaureguy naar de eetzaal in het Antwerpse kasteel waar Willem van Oranje verbleef en bood hem een petitie aan. Nog voor Willem het papier had kunnen aanpakken, vuurde Jaureguy op zijn hoofd. Hoewel het een slecht pistool was dat niet goed werkte, wist Jaureguy Willem toch met een kogel te raken. Deze kogel raakte hem in zijn nek onder zijn rechter oor, waarna de kogel zijn lichaam verliet via zijn linker kaakbeen. Het schot richtte daarmee geen onherstelbare schade aan en Willem herstelde later van het incident. Jaureguy werd echter ter plekke doorstoken door het zwaard van een van de ridders uit zijn gevolg en vervolgens gedood door de hellebaardiers

Bij het onderzoeken van het lichaam werd ontdekt dat Jaureguy twee stuks kleren van beverbont, verschillende kruizen en amuletten, een groene waskaars en verschillende geschreven Spaanse documenten bij zich droeg. De medeplichtigen werden daarmee opgespoord. Toen Willem van Oranje aan de beterende hand was, beval hij een "genadevolle executie" voor de overlevenden De beloning die Filips II had ingesteld in juni 1580 bleek echter geen 80.000 ducaten te zijn, maar 25.000 Spaanse escudo 's, de betreffende adellijke titel en vrijstelling van vervolging

Hoewel Willem zwaar verwond was, wist hij toch te overleven doordat de kogel geen vitale delen had geraakt en door de goede verzorging van zijn derde vrouw Charlotte de Bourbon en zijn zus Maria. Terwijl Willem langzaam herstelde, verzorgde Charlotte haar man echter zo intensief dat haar eigen gezondheid achteruit ging. Ze stierf op 5 mei 1582.

Balthasar Gerards de latere moordenaar van Willem van Oranje, had echter vernomen dat de aanslag op de prins wel succesvol was geweest. Hij was opgelucht dat hij zelf zijn leven niet meer hoefde te wagen om de leider van de Opstand te vermoorden. Later bereikte hem het nieuws dat de prins toch nog in leven was.

Balthasar Gerards (Balthasar Gérard), (Vuillafans, ca. 1557 - Delft, 14 juli 1584), was de moordenaar van prins Willem van Oranje.

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij de Prins wilde spreken. Willems vrouw Louise de Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel niet was, maar werd gerustgesteld. Prins Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan.

Rond half twee verliet het gezelschap, onder wie Rombertus van Uylenburgh en Cornelis van Aerssen de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De Prins zakte in elkaar en sprak  zijn beroemde laatste woorden:

 "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!" ,vertaald als

"Heere Godt weest mijn siele, ende dit arme volck ghenadich", soms nog voorafgegaan door "Heere Godt weest mijn siele ghenadich, ick ben seer gequetst".

Balthasar vluchtte het Prinsenhof uit, op de hielen gezeten door soldaten en bedienden. Hij klom over de stadsmuur, maar voordat hij in het water kon springen werd hij in de kraag gevat. Waar hij precies heen had willen vluchten is niet bekend. In zijn verhoren is het hem blijkbaar ook niet gevraagd.

Details van de afschuwelijke dood van de moordenaar van de Vader des Vaderlands  vermeld ik hier maar niet. Maar zachtzinnig ging het er niet aan toe in juli 1584.

 Willem I op zijn praalbed Hendrik de Keyzer gesausde terracotta model van het monument te Delft in de Nieuwe Kerk  

 

 

 

 

In 1984 was ik zo gelukkig uitgenodigd te zijn bij de 400 jarige herdenking van de moord  op de Prins in de Nieuwe Kerk te Delft . Ik heb daar alle Staatshoofden van de Benelux landen gezien met Prinses Juliana , Prins Bernhard, Prinses  Margriet Mr van Vollenhoven , de jonge Prins van Oranje en Prins Maurits .

 

De herdenking in de Nieuwe Kerk, van de moord op Willem van Oranje, 400 jaar geleden in Delft. Vlnr: prins Willem-Alexander, prins Bernhard, prinses Juliana, premier Lubbers, koningin Fabiola, koning Boudewijn van Belgie, koningin Beatrix en prins Claus. ANP/BENELUXPRESS